VENDET

• Corso Palestro, 14 – Torino

Kolegji Zejtarë të Vegjël i Torinos u themelua nga dom Giovanni Cocchi (1813-1895), i cili, në fund të vitit 1849, filloi të mblidhte rreth tij disa djem të varfër dhe të braktisur. Kolegji iu nënshtrua heqjeve të ndryshme, derisa u transferua (Mars 1863) në vendndodhjen e tij përfundimtare, të ndërtuar me qëllim në Bulevard Palestro 14, kur dom Pier Giuseppe Berizzi (1824-1873) ishte tani rektor i tij.

Emri “Zejtarë të Vegjël”, i vendosur nga Dom Cocchi, aludonte për formimin profesional që Instituti ua ofronte të rinjve të tij, nëpërmjet laboratorëve të ndryshëm (për marangozë, këpucarë, rrobaqepës, tipografë, libralidhës, farkëtarë, skulptorë dhe piktorë, tornitorë hekuri).

Në vitin 1866 Berizzi u rikthye në dioqezën e tij të origjinës (Biella) dhe Murialdo e zëvendësoi në drejtim, duke u kujdesur për ata djem të varfër dhe të braktisur që në vitet e rektoratit të tij ishin gjithmonë rreth 180-200.

Kolegji Zejtarë të Vegjël ka një vlerë unike dhe të paçmueshme për Josefinët dhe për të gjithë Familjen Murialdo, sepse Murialdo jetoi këtu për 33 vjet dhe këtu ai themeloi Kongregatën e shën Jozefit. Është Shtëpia Nënë e Kongregatës, e mbushur me kujtimet e Shën Leonardos, dom Reffos, don Costantinos dhe Jozefinëve të tjerë të hershëm.

Vizita fillon nga salla e hyrjes, në të cilën qëndron busti i dom Cocchit, themeluesi i Kolegjit. Portiku me pamje nga oborri ofron një ide se si ishte Kolegji në kohën e Murialdos: i vetmi krah i ndërtuar ishte ai që përballej me Bulevardin Palestro. Në anët e tjera të oborrit kishte strehore apo objekte të tjera shumë të thjeshta të përdorura si magazinë dhe ndonjëherë si laborator.

Bustet  mermeri të Murialdos, dom Reffos dhe dom Costantinos sundojnë hyrjen e oborrit.

Duke u ngjitur në katin e dytë, mund të vizitohet ekspozita-muze mbi jetën dhe figurën e Shën Leonardo Murialdos, brenda së cilës ruhet dhoma e "Rektorit", e cila ka mbetur thelbësisht e paprekur, edhe në orendi.

Në katin e tretë është Kapela e Shën Jozefit  në të cilën Kongregata u themelua më 19 mars 1873.

Kapela, zemra e vërtetë e Kongregatës së re, më pas u zgjerua dhe u zbukurua me piktura dhe gdhendje, një dëshmi e shkëlqyer e nivelit artistik të arritur nga Shkolla e pikturës, skulpturës dhe ebanisterisë së Kolegjit Zejtarë të Vegjël.

Dekorimi u nis nga bashkëvëllau jozefin Giovanni Massoglia, i cili pikturoi engjëjt që mbështesin stemat e Kongregatës, velat e luneteve dhe të gjithë dekorimin e qemerit.

Megjithatë, ai vdiq para se të mbaronte veprën, duke bërë vetëm dy luneta, atë të Adamit dhe atë të Abelit. Të tjerat i përfundoi Pietro Favaro në vitin 1973 me rastin e njëqindvjetorit të Kongregatës.

Altari në origjinë ishte sunduar nga një pikturë në formë vezake e Shën Jozefit, e ruajtur tani në Romë në Shtëpinë e përghjithshme  të Jozefinëve. Piktura e tanishme mbi altar me Shën Jozefin në fron është gjithashtu nga Reffo: ajo daton në 1892 dhe qe përfunduar në 1894.

Altari është një vepër shumë e bukur gdhendje dhe inkrustmi, vepër e Massoglias dhe nxënësve të tij. Mbështetësja këmbësh është një mozaik  me veshje me më shumë se tridhjetë cilësi druri të çmuar. E gjithë puna (altari dhe mbështetësja këmbësh) u admirua dhe fitoi çmim në Ekspozitën Kombëtare të Torinos në 1884.

Xhamllëqet artistike nga piktori Piero Dalle Ceste u bënë gjithashtu me rastin e njëqindvjetorit të Kongregatës në vitin 1973. Ato përfaqësojnë themelimin e Kongregatës, apostullimin e Murialdos midis të rinjve dhe emblemat heraldike të Murialdos dhe Kongregatës (në sakristi).

Në atë që sot është një sakristi dhe që në kohën e Murialdos ishte "presbiteri" i kishës së parë të Zojës së Papërlyer (ajo e djemve), u rivendos altari në të cilin Murialdo, Dom Reffo dhe Dom Costantino kremtuan shumë herë meshën për fëmijët e tyre.

Të kthyer në katin e dytë, mund të vizitohet krahu mbi Rrugë Juvarra, të ndërtuar duke filluar nga viti 1910. Aty ndodhet kapela e Zojës së Papërlyer, projektuar nga bashkëvëllai Giovanni Massoglia. Altari i mermert, gjithashtu nga Massoglia, u përurua në vitin 1916, me rastin e pesëdhjetëvjetorit të shugurimit meshtarak të Dom Reffos. Piktura mbi altar, që përfaqëson Zojën e Papërlyer, u bë nga Enrico Reffo në 1915.

Në anët e presbiterit janë statujat e Zemrës së Krishtit dhe të Shën Jozefit, vepër e skulptorit Anacleto Barbieri, prej Shkollës Reffo (1929).

Në pjesën e pasme të kishës, në të majtë, një kolonë mbështet bustin e Dom Cocchit, themeluesit të Kolegjit. Eshtrat e tij, të zhvarrosura nga Varrezat e Përgjithshme të Torinos, u vendosën këtu më 13 Maj 1917.

Kati poshtë kapelës së Zojës së Papërlyer është i zënë nga Teatri, i quajtur me emrin e Dom Cocchit dhe i inauguruar në 1913 me rastin e njëqindvjetorit të lindjes së tij. Shoqëria Gardhore prodhoi atje shumë shfaqje që e bënë të famshme traditën teatrore të Zejtarëve të Vegjël, falë mbi të gjitha komedive dhe akteve të njëpasnjëshme të shkruara nga Dom Reffo dhe skenave të pikturuara nga vëllai i tij, piktori Enrico.

 

• Via Assarotti, angolo Via Bertola – Torino

 

Kisha e Shën Barbarës, si dhe Kolegji Zejtarë të Vegjël, ndodhet brenda asaj zone të qytetit të pushtuar më parë nga Çittadella, një kështjellë ushtarake shumë mbresëlënëse, e ndërtuar në shek. XVI dhe e shkatërruar përfundimisht (përveç Kryekullës) në 1856-1857 për t'i hapur rrugë rritjes urbane drejt jug-perëndimit.

Brenda Çittadellës kishte një kishë kushtuar shën Barbarës, shenjte mbrojtëse e mbushësve dhe e artiljerëve. Kisha aktuale, e ndërtuar midis viteve 1867 dhe 1869, zëvendëson atë që u shkatërrua së bashku me  Çittadellën ushtarake ku bënte pjesë. Është vepër me stil bizantin e arkitektit Pietro Carreras.

Është famullia në territorin e së cilës ndodhet Kolegji Zejtarë të Vegjël. Funerali i Murialdos u kremtua këtu më 1 Prill 1900. Një turmë e madhe marshoi në procesion dhe më pas u derdh në kishë, duke e mbushur atë në mënyrëm të paparë. Shumë njerëz e shoqëruan trupin në Varrezat e Përgjithshme (Monumentale) të Torinos, duke qenë dëshmitarë të varrimit të tij në varrin e familjes.

Murialdo shpesh kremtonte meshën në këtë kishë. Sakristani tha se ai kurrë nuk kishte parë një prift "që lutej kaq gjatë para dhe pas kremtimit të meshës".

Në të djathtë të atyre që hyjnë është altari i Zojës së Pompeit. Piktura e Zojës së Rruzares (1894) është nga Enrico Reffo. Altari është projektuar dhe skalitur nga bashkëvëllai Josefin Giovanni Massoglia.

Altari në vijim ruan një relike të Shën Leonardos, kollap të majtë, të cilën Kongregata ka dashur t'ia dhuronte kishës në shenjë mirënjohjeje duke patur ruajtur eshtrat e Themeluesit nga viti 1917 deri në 1971.

Pas derës së hyrjes anësore mund të shihet pjesa e sipërme të monumentit varror të Murialdos, të ngritur në vitin 1926. Dizajni është nga Anacleto Barbieri (Shkolla Reffo), zbatimi i prof. Boscos. Kamarja e mbështetur nga kolona dhe rafte kishte qenë vendosur tashmë mbi varrin e Murialdos në Varrezat Monumentale të Torinos, së bashku me bustin e Murialdos, i cili tani qëndron në qendër të portikut të Kolegjit Zejtarë të Vegjël. Ky që gjendet këtu në Shën Barbarë është një kopje e bërë nga bashkëvëllai Massoglia.

Dy basorelievet anësore kujtojnë veprimtarinë e Shenjtit mes fëmijëve të varfër dhe të braktisur. Në rrëzë të monumentit ishte sarkofagu, i cili tani ruhet, bosh, në Kolegjin Zejtarë të Vegjël.

Më 6 Qershor 1971 eshtrat e Murialdo u transferuan në Shenjtëroren e Zojës së Shëndetit.

Në fund të anijatës së djathtë, të mbyllur nga një derë, është kapela e Zojës së meshirës. Ajo kujton shfaqjen e Zojës bujkut Antonio Botta, të ndodhur pak km larg Savonës, më 18 Mars 1536, në vendin ku sot qëndron shenjtërorja e dashur për Murialdo sepse kishtë lutur atje disa herë gjatë qëndrimit të tij në Kolegjin e Etërve të Skolopë. Murialdo qëndronte shpesh për përgatitjen dhe falënderimin e meshës në këtë kapelë që i kujtonte shenjtëroren e Savonës dhe që mbante një titull marian të dashur për zemrën e tij dhe afër përvojës së tij shpirtërore.

Duke lëvizur tani në anijatën e majtë, përpara hyrjes së sakristisë gjendet vendi i varrimit të parë të Murialdos në këtë kishë (1917). Nën dysheme u përgatit një kthinë varri, e mbyllur me një pllakë, e dukshme edhe sot, me mbishkrimin “Hic ossa sacerdotis Leonardi Murialdo” dmth “Këtu eshtrat e priftit Leonardo Murialdos”. Më vonë varri u stolis me një portë druri dhe me kamaren dhe bustin që ndodheshin tashmë pranë varrit të familjes në Varrezat e Përgjithshme dhe që ende sot stolisin monumentin e përmotshëm të vitit 1926.

Duke shkuar drejt daljes (dera kryesore) kalohet përpara altarit të Zemrës së Krishtit, i pari në anijatën e majtë për ata që hyjnë në kishë. Piktura mbi altar (1888) është vepër e Enrico Reffos. Mermerët, altari dhe balustrada janë nga Giovanni Massoglia.

• Via Garibaldi, 31 – Torino

Shtëpia ku lindi Murialdo më 26 Tetor 1828 ndodhej në ndërtesën në cep me Rrugë Garibaldi dhe Rrugë Stampatori. Emri Garibaldi iu dha rrugës vetëm në 1882, pas vdekjes së kreut të Mijëve. Më parë rruga quhej Dora Grossa.

Apartamenti i familjes Murialdo ishte në katin e katërt. Disa dritare shikonin në Rrugë Stampatori, të tjera në Rrugë Dora Grossa. Për arsye të dukshme lexueshmërie, pllaka përkujtimore e lindjes së Murialdos u vendos në lartësinë e katit të dytë.

Pallati Shën Martini della Motta i shekullit të tetëmbëdhjetë (më vonë Balbo Bertone di Sambuy), në të cilin ndodhej shtëpia e Murialdos, ka pamje nga Rruga Garibaldi me numrat 31 dhe 33. Apartamenti mund të aksesohej nga nr. 31 nga ajo që dikur ishte Rruga Dora Grossa, por më shpesh familja Murialdo përdorte hyrjen te Rruga Stampatori, n. 10, që tani nuk numërohet më, sepse e mbyllur dhe e zënë nga një dyqan.

Apartamenti Murialdo ishte i madh dhe elegant. Në testamentin e lënë nga babai i Nadinos, përshkruhet dhe emërtohen të paktën 12 ambiente të ndryshme: hyrja, dhoma e pritjes, dy dhoma ndenjeje, dhoma e ngrënies, kuzhina, studio, korridor dhe katër dhoma gjumi. Përveç kësaj, kishte dy papafingo dhe një bodrum të pajisur mirë. Duhet mbajtur mend se familja Murialdo ishte e shumtë: babai, nëna, gjashtë vajza (njëra kishte vdekur fëmijë) dhe dy djem.

Fëmijëria e Murialdos u pikëllua nga vdekja e babait të tij, e cila ndodhi më 15 Qershor 1833, në moshën 56 vjeçare, kur Leonardo nuk ishte as pesë vjeç dhe motra e tij e vogël, e fundit e familjes, nuk kishte mbushur ende as tri vite.

Nga kjo shtëpi Leonardo dhe Ernesto u larguan për të shkuar në Kolegjin e Savonës në mbrëmjen e 26 Tetorit 1836. Ata nuk do të ktheheshin më në Torino deri në verën e vitit 1843.

Edhe motrat e tij u larguan nga këtu, për dasmën, derisa Ernesto dhe Leonardo, të mbetur të vetmë në shtëpi, në 1858 u zhvendosën në apartamente të tjera, në varësi të viteve, në Shesh Maria Teresa, Rruga Cavour, Rruga Po.

Ndërkohë, Nënë Tereza kishte vdekur në këtë shtëpi më 9 Korrik 1849, pa parë shugurimin meshtarak të Nadinos, i cili në atë kohë sapo kishte mbaruar të katërtin nga pesë vitet e kursit teologjik.

• Via Garibaldi, angolo Via delle Orfane – Torino

 

Është ndërtuar në vitin 1530 në vendin e një kishe të mëparshme mesjetare dhe më pas restauruar dhe zbukuruar disa herë gjatë shekujve të tetëmbëdhjetë dhe nëntëmbëdhjetë.

Brendësia e kishës, siç e shohim sot, nuk korrespondon plotësisht me atë të kohës së Murialdos, për shkak të transformimeve që pësoi ndërtesa midis shekujve XIX dhe XX. Shën Leonardo e përshkruan këtë kishë në Testamin e tij shpirtëror duke iu referuar kohës së rinisë së tij dhe duke kujtuar ngjarjet e pagëzimit të tij (1827), rrëfimin e tij të parë, rrëfimin e tij pas kthimit nga Savona (1843), predikimin që e orientoi drejt thirrjes priftërore (në fund të 1843 ), të meshës së tij të parë (1851).

Ja, pra, si e kujton Murialdo kishën e tij famullitare, pothuajse në formën e një lutjeje:

“Unë hyj në tempullin tënd, o Hyj, çfarë përshtypjeje paqeje dhe dashurie! Në fakt, këtu gjithçka më flet për dashurinë: për atë dashuri që kishe dhe ke për mua, dhe për atë dashuri që të kam borxh”.

Sapo hyhet, në të djathtë është pagëzimorja, ku Leonardo u pagëzua në mbrëmjen e 27 Tetorit 1828. Një pllakë përkujton ngjarjen.

"Këtu është burimi i shenjtë ku dashuria jote më dha pafajësinë dhe më adoptoi si bir tënd me anë të pagëzimit të shenjtë".

Duke vazhduar në anijatën e djathtë, Murialdo kujton rrëfyestoren ku ndodhi rrëfimi i tij i parë dhe mbi të gjitha rrëfimi i kthimit te Hyji (Shtator 1843), pas krizës që kishte kaluar vitin e fundit në Savona.

“Unë bëj disa hapa përpara dhe shoh gjykatën e shenjtë ku, nëpërmjet ministrit tuaj, abat Pullini, më ktheve për herë të parë pastërtinë dhe paqen e zemrës në fëmijërinë time, por mbi të gjitha kur, në 1843, kur u ktheva nga Kolegji i Savonës, një bir i vërtetë plangprishës, i ngarkuar me një mijë mëkate, erdha të të rrëfej: ‘O Atë, kam mëkatuar kundër qiellit dhe kundër teje’. Pastaj e hape zemrën tënde atërore ndaj lutjes sime, e dëgjove këtë lutje dhe u ktheve në zotërimin e një shpirti të destinuar të ishte tempulli yt, por që për kaq shumë kohë kishte qenë vetëm vendbanimi i demonëve. Oh, sa mëshira jote e pafundme u bë e ndjeshme tek unë atëherë!”.

 “Më përpara është amvona e shenjtë. Aty poshtë, për herë të parë, më bëtë të dëgjoj thirrjen tuaj për jetën rregulltare. Frika nga ferri dhe respekti njerëzor, që në Kolegj më kishin tërhequr zvarrë nëpër shtigjet e dënimit të përjetshëm, qenë zinxhirët me të cilët më ke tërhequr drejt teje. Unë mendoja se po të isha larg botës, nuk do të kisha më vështirësi për shkak të respektit njerëzor. Mendimi im i parë ishte të kërkoja të bëhesha një frat kapuçin, por u dekurajova nga kanoniku Renaldi, i cili më këshilloi të përqafoja jetën priftërore ku nuk do të kisha më frikë nga respekti njerëzor më shumë sesa midis kapuçinëve”. ‘Respekti njerëzor’ për të cilin flet Murialdo është frika që ndjeu përballë shokëve të Kolegjit në Savona, të cilët e tallnin për mirësinë dhe përkushtimin e tij. Ai qe aq i kushtëzuar sa u fut në krizë dhe ndryshoi për keq shumë sjellje të tij.

Duke ndjekur kronologjinë e treguar nga vetë Murialdo, mund të avancohet hipoteza se predikimi i dëgjuar nën "amvonen e shenjtë", atë në të cilin ai "për herë të parë", i prekur nga "frika e ferrit", ndjeu "thirrjen për jetën rregulltare”, u zhvillua nga fundi i vitit 1843.

Për Shën Leonardon ishte fillimi i thirrjes së tij, fillimisht priftërore dhe më vonë edhe rregulltare. Amvona, në formën dhe vendndodhjen e tij aktuale, daton në veprat e mëdha që transformuan rrënjësisht kishën e Shën Dalmazzos duke filluar nga viti 1885 e deri në fillim të shekullit të njëzetë.

Megjithatë, në kohën e Murialdos, amvona ishte më përpara, e mbështetur në shtyllën e kryqëzimit.

Në kishën e Shën Dalmazzos ka edhe një vend tjetër "Murialdinas": është kapela e Zojës së Loretos, në të majtë të altarit kryesor. Është një vend që i kujtoi Murialdos një periudhë dramatike nga pikëpamja psikologjike, pas vendimit për t'u bërë prift. Pikërisht për t'i qëndruar besnik rrugës që sapo kishte marrë, Leonardo e kishte intensifikuar angazhimin e tij shpirtëror dhe asketik, ndërkohë që ndoshta ndjenja e fajit për mëkatet që kishte bërë po rritej tek ai dhe aq më tepër se kishte "braktisur" Hyjin gjatë krizës së Savonës. Leximet shpirtërore të kohës, të përqendruara të gjitha te vdekja, përjetësia dhe frika e ferrit, u shtuan për t'i shkaktuar atij me gjasë një gjendje ankthi dhe ngashërimi që e bënte të frikësohej nga një stërlodhje nervore e rëndë dhe e pakthyeshme. Përlutje ndaj shën Marisë, në këtë kapelë, i solli çlirimin.

Por kisha e Shën Dalmazzos është e lidhur me kujtimin ndoshta më të bukur të jetës së Shën Leonardos: meshën e tij të parë. “Më 21 Shtator 1851, në festën e Shën Mateut, pata lavdinë dhe gëzimin e kremtimit të meshës së parë në kishën e Shën Dalmazzos. Sa e lumtur isha! Por nëna ime nuk ishte ndër të afërmit që më bënin kurorë. Ajo kishte shkuar në parajsë më 9 Korrik 1849”.

“Në atë ditë të lumtur, Hyj im, më dhe hirin e braktisjes absolute ndaj teje. Isha i shkëputur nga kënaqësitë e botës, isha i gjithi joti!”.

Duke u rikthyer në qendër të kishës, mund të admirohen muret e transeptit dhe anijatës qendrore, të zbukuruar nga Enrico Reffo, i cili deshi të përshkruante një seri të gjatë shenjtërish, burra dhe gra. 

Reffo e la autoportretin e tij në transeptin e majtë.

Pranë daljes, vihet re, në anijatën e majtë (djathtas për ata që largohen), kapelën e fundit, me tri piktura nga Reffo, duke përfshirë atë qendrore të Zemrës së Krishtit, nga viti 1881, dhe portën e bërë nga farkëtarët e Kolegjit Zejtarë të Vegjël.

Menjëherë më pas, i mbështetur pas murit, ndeshet busti i piktorit Reffo.

• Via delle Orfane, angolo Via Santa Chiara – Torino

 

Kisha e vogël e Shën Chiarës, e aneksuar në manastirin e Klariseve, u ndërtua në 1745 nga Bernardo Vittone. Motrat e Vizitës pasuan në 1824. Tani te manastiri dhe kisha nuk ka më asnjë Kongregatë rregulltare.

Murialdo flet për këtë kishë në Testamentin e tij shpirtëror. Ai e quan "Kishë e shën Chiarës ", por edhe "Kishë e Vizitës", pasi në kohën e tij i përkiste motrave të Vizitës, edhe nëse më saktë kështu quhej një ndërtesë tjetër e shenjtë, ajo në të cilën ai qe shuguruar prift.

“Sa e dua kishën e vogël të Vizitës! Më 6 Nëntor 1845, në festën e Shën Leonardit, pata gëzimin dhe nderin të vesha petkun klerikal të bekuar nga Abati Pullini në kishën e shën Chiarës, aneksuar në manastirin e rregulltareve të Vizitës, të të cilave Abati ishte ati shpirtëror. E gjithë familja, së pari nëna ime, ishte e pranishme. Askush, përveç rrëfyesit tim, Abat Pullini, nuk dinte asgjë për të kaluarën time të trishtë”.

Por kriza e Savonës tashmë kishte mbaruar dhe Leonardo kishte tashmë përvojën e "Hyjit pafundësisht të mirë, pafundësisht të mëshirshëm", i cili e kishte falur braktisjen e tij të mëparshme dhe në të vërtetë e kishte zgjedhur atë "për thirrjen më sublime, më hyjnore, për jetën priftërore". 

Mirëpo duket se Murialdo e ka gabim me vendosjen e veshjes më 6 Nëntor. Në fakt, dokumentet zyrtare, të ruajtura si në Kryedioqezën e Torinos, ashtu edhe në atë të Selisë së Përgjithshme të Romës, tregojnë se cerimonia u zhvillua të nesërmen, e premte 7 Nëntor.

Në çdo rast, Murialdo i veshur me petkun priftëror, ishte gati të fillonte kurset e tij të Teologjisë në Universitet.

• Piazza della Consolata – Torino

 

Është kisha më e njohur dhe më e dashur për Torinezët. Fasada, neoklasike, daton në vitin 1860, por kisha ka një histori shumë më të vjetër.

Sipas traditës, piktura e Zojës që nderohet atje (altari kryesor) i përkiste kishës së vjetër të Shën Andreas, tashmë e rrënuar. E humbur nën rrënojat e ndërtesës, ajo u gjet nga një i verbër nga Briançon (Jean Ravache) më 20 Qershor 1104. "Rizbulimi" e nisi ndërtimin, në të njëjtin vend, e një kishe të re, në stilin romanik (mbetjet e kambanores), e zëvendësuar më vonë nga Shenjtërorja aktuale baroke, e filluar nga Guarino Guarini në 1678 dhe e përfunduar në vija thelbësore njëzet vjet pas vdekjes së tij, në 1703. Kupola u përfundua në 1717. Altari kryesor është nga Filippo Juvarra (1729) . Brendësia pësoi ndryshime të tjera të rëndësishme midis fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe fillimit të shekullit të njëzetë.

Brendësia është sa komplekse dhe harmonike, duke qenë e përbërë nga tri kisha të ndryshme të ngjitura dhe komunikuese. Sapo hyhet, gjendet në kishën e Shën Andreas. Ajo ruan konfigurimin eliptik të projektuar nga Guarino Guarini. Altari kryesor është në të majtë: mund të admirohet piktura që përshkruan martirizimin e Shën Andreas, të Reffos (1904).

Altari i Shën Jozef Cafassos është zbukuruar me një pikturë të Luigi Guglielminos, ndërsa urna prej bronzi që përmban reliket e shenjtit është bërë nga Anacleto Barbieri (të dy autorët i përkisnin Shkollës Reffo).

Cafasso është varrosur me të drejtë në këtë kishë, zemra fetare e Torinos, ai që luajti një rol kaq të rëndësishëm në formimin shpirtëror dhe baritor të shumë brezave priftërinjsh, nxënësish të tij në Konviktin kishtar të Shën Françeshut, rektor i të cilit ai kishte qenë nga viti 1848 deri në 1860 , viti i vdekjes. Më pas ai konvikt vazhdoi këtu te Konsolata, nën drejtimin e të lumturit Jozefi Allamano, themeluesit të Misionarëve të Konsolatës.

Disa hapa dhe një portë të çon në Shenjtëroren e vërtetë të Konsolatës , në formë gjashtëkëndore, projektuar nga Guarini në shek. XVII dhe e zgjeruar në vitin 1899 me katër kapela vezake që e rrethojnë.

Altari madhështor nga Filippo Juvarra inkuadron dhe mbështet pikturën e Zojës Konsulata (Ngushëlluese e të vuajturve), vaj mbi liri, që daton në fund të shekullit të 15-të, një imitim i ikonës së Zojës së Popullit në Romë (Sheshi i Popullit).

Në dalje, vihet re në të majtë kapela e Zojës së Hireve, disi nën nivelin e kishës së Shën Andreas. Këtu, midis rrënojave të ndërtesës së shenjtë të lashtë, sipas traditës, figura e Zojës u gjet nga i verbëri nga Briançon më 20 Qershor 1104.

Dom Reffo thotë se nëna e Leonardos ishte shumë e përkushtuar ndaj Konsolatës dhe i kishte dhuruar diamantet e saj në Shenjtërore. Më pas, ajo ia besoi Konsolatës dy djemtë e saj, Ernesto dhe Nadino, përpara nisjes së tyre (1836) për në Kolegjin e Savonës.

Kujtimi i kësaj “porositjeje” është i pranishëm edhe në Testamentin shpirtëror të Murialdos dhe shoqërohet me falënderime për Zojën, mbrojtja e së cilës u ndje gjatë krizës rinore në Savona.

Pasi u bë prift dhe më pas Rektor i Kolegjit Zejtarë të Vegjël, Murialdo mori pjesë, këtu në Konsolatë, në shumë nga ngjarjet fetare që kishin qendër në Shenjtërore, para së gjithash në festën liturgjike, me procesionin solemn, më 20 Qershor.

Te dyert e kësaj kishe ai erdhi disa herë për të kërkuar lëmoshë për djemtë e tij nga Kolegji Zejtarë të Vegjël. Ai shkonte edhe te dyert e kishave të tjera, sidomos në Kreshmë dhe ishte një gjest që i kushtoi shumë atij vetë që vinte nga një familje e pasur dhe e njohur në qytet.

Përkushtimi i Murialdos ndaj Konsolatës ishte veçanërisht i dukshëm me rastin e themelimit të Kongregatës. Ai donte që disa mesha të kremtoheshin në Shenjtërore për të marrë mbrojtjen e Marisë mbi grupin e rregulltarëve që do të lindte. Më 19 Mars 1873, në mëngjes u bë themelimi. Pasdite, gjashtë Jozefinë e parë dhe dy novicët e parë shkuan te Konsolata për të falënderuar Zojën.

Veç kësaj, e njëjta ide qendrore e Murialdos për përkushtimin ndaj Zojës, ajo e Marisë ndërmjetëse e çdo dhuntie dhe çdo hiri që na vjen nga Hyji, gjeti një nga themelet e saj pikërisht në lutjen liturgjike të festës së Konsolatës miratuar nga Luani XIII në 1885: "O Zoti ynë Jezu Krisht, që me provani  të pashprehshme ke dashur që ne të marrim të gjitha hiret nëpërmjet Nënës sate Mari, na jep që të jemi mbështetur  gjithmonë nga ndihma dhe mbrojtja e saj, të cilën ne e nderojmë solemnisht nën titullin tepër të butë të Ngushëllimit”.

Çdo të shtunë shkonte për t'u falur në këtë vend të shenjtë dhe uronte që të njëjtën gjë, po të mundnin, të bënin edhe bashkëvëllezërit e Torinos; ata të bashkësive të tjera më pas i nxiste të vizitonin "nënën e dashur të të gjitha ngushëllimeve" me rastin e udhëtimeve të tyre në Torino.

Duke dalë jashtë, vini re, në të majtë të hyrjes së Shenjtërores (në të djathtë për ata që largohen), kolonën graniti që mbështet një statujë të Virgjëreshës. Është përmbushja e një zotimi të bërë nga Torinezët ndaj Zojës, kur qyteti i Torinos u kursye nga kolera e 1835-ës, e cila ishte përhapur në shumë pjesë të tjera të mbretërisë së Sardenjës.

Në kopshtin e vogël ngjitur me murin e majtë të Shenjtërores ka një shtyllë e vogël me imazhin e Konsolatës. Ishte një nga të shumtat e vendosura në shenjë falënderimi përgjatë asaj që kishte qenë linja e betejës gjatë rrethimit kërcënues dhe fatmirësisht të kotë francez të vitit 1706. Shtylla të tjera të këtij lloji mbahen në kishën e Zojës së Shëndetit.

Pranë kryqëzimit midis Rruga e Konsolatës dhe Rruga Giulio, është i dukshëm këndi veriperëndimor i mureve romake, i nxjerrë në dritë në 1884.

• Via XX Settembre, angolo Via Arcivescovado – Torino

 

Është kryevepra e Francesku Lanfranchit, i cili e ndërtoi atë në gjysmën e dytë të shekullit të 17-të për Motrat e Vizitës në manastirin e të cilave ishte aneksuar. Më pas murgeshat u dëbuan nga francezët në 1802, pas shtypjes së urdhrave rregulltarë. Më vonë manastiri iu kalua Etërve të Misionit, të themeluar nga Shën Vinçenci de Pol, të cilët shërbejnë ende sot në kishë.

Në kapelën në të djathtë, një pllakë kujton se kjo kishë është e lidhur me kujtimin e shugurimit priftëror të Murialdos. Ikona (Zemra e Krishtit e lutur nga Shën Vinçenci de Pol, 1898) është nga Luigi Guglielmino, një nxënës i Reffos.

Gjatë teologjisë së tij, Murialdo e frekuentonte këtë kishë, sepse këtu ndodhej Kompania e Shën Tomas d'Akuino, në të cilën ai ishte regjistruar. Ajo mblidhte shumë klerikë dhe priftërinj (njëqind e më shumë), me qëllime edukative dhe fetare. Pjesëmarrësit mblidheshin çdo të diel, nga ora 7.30 deri në 8.30, për lutje, lexim shpirtëror dhe një ligjëratë të mbajtur nga drejtori.

Gjithmonë pranë Shtepisë së Misionit dhe pranë kishës së Vizitës u krijua Akademia Biblike-Oratore në vitin 1852. Murialdo, tashmë prift, merrte pjesë herë pas here në mbledhjet e saj javore (të enjteve) nën drejtimin e një ati të njohur lacarist, Jozefi Buroni. Studiohej Bibla dhe ushtrohej për një predikim të ushqyer nga Shkrimi i Shenjtë dhe i arritshëm për njerëzit. Disa vite më vonë, Dom Eugenio Reffo dhe Dom Giulio Costantino ishin gjithashtu pjesë e kësaj qendre të re formimi dhe angazhimi priftëror.

Çdo vit klerikët “të jashtëm”, pra ata që nuk banonin në seminar, bënin ushtrimet shpirtërore në Shtëpinë e Misionit në përgatitje të shugurimeve në nëndiakonat, diakonat dhe presbiterat. Dy kapelat e brendshme të Shtëpisë i shërbenin këtij qëllimi.

Këtu, pra, në Shtëpinë e Misionit, Murialdo u përgatit me ushtrimet shpirtërore për shugurimet e tij, të cilat i mori jo në këtë kishë, por në një kishëz të brendshme të Shtëpisë. Ai u shugurua nën-diakon më 21 Shtator 1850, më pas diakon më 5 Prill 1851 dhe më në fund prift më 20 Shtator 1851.

Në Testamentin shpirtëror Murialdo lexon historinë e thirrjes së tij si një dhuratë e madhe dhe e papritur nga Hyji.

“Zoti i mirë, me të vërtetë i mirë për mua, gati më detyroi të ndjek dy thirrjet më sublime në botë: atë priftërore dhe atë rregulltare, për të mos përmendur më të nevojshmen, thirrjen e krishterë.

Përsa i përket thirrjes priftërore, nuk e kisha menduar kurrë.

Fëmijë, ëndërroja të bëhesha oficer një ditë. Në fakultet kisha planifikuar të studioja për drejtësi, sepse disa Etër jo shumë të matur, më lajkatën duke më thënë se do të bëhesha ministër Shteti.

Gjatë kursit të filozofisë mendova të studioja shkencat matematikore, sepse pashë që po afrohej epoka e fatit të inxhinierëve.

Megjithatë Hyji më zgjodhi mua! Ai më thirri, madje më detyroi për nga nderi, lavdia, lumturia e pashprehshme të të qenurit ministër i tij, të qenurit "një Krisht tjetër", të qenurit "pas Hyjit, një Hyj tokësor".

• Corso Vittorio Emanuele II, 13 – Torino

Në Bulevard Vittorio Emanuele II, midis Rrugës Madama Cristina dhe Rrugës Ormea, ndodhet kisha e Shën Gjon Ungjilltar (Shën Gjovanino). Kisha u ndërtua midis 1877 dhe 1882 në stilin romanik-lombard nga Edoardo Arborio Mella me iniciativën e Dom Boscos. Piktura e pellgut kungor (duke imituar një mozaik bizantin), nga Enrico Reffo, përfaqëson Jezusin në kryq duke ia treguar Zojës dishepullin Gjon, duke ia besuar si djalin e saj. Afresket në presbiterin në lidhje me ungjilltarin Gjon janë gjithashtu nga peneli i Reffos, medaljonet në të cilat janë portretizuar ipeshkëvinjtë e Azisë së Vogël, të përmendura në Zbulesë (gjashtë në anijatën qendrore dhe një në fasadën e brendshme, mbi organ) dhe piktura e Shën Jozefit (1882), e cila ndodhet në altarin e dytë të anijatës së djathtë.

Këtu, në vendin e zënë tani nga altari dhe absida e kishës, ishte Oratorio e Shën Luigit, i themeluar nga Dom Bosco në 1847. Ishte i treti në qytet, pas atij të Engjëllit Rojtar të hapur nga Dom Cocchi në 1840 dhe atë të Shën Franceskut de Sales, të filluar nga vetë Dom Bosco më 1844.

Pasuan njëri-tjetrin në drejtimin Dom Giacinto Carpano, Dom Pietro Ponte dhe më pas Paolo Francesco Rossi, një prift i ri, bashkëmoshatar dhe mik i Leonardo Murialdos, i cili shkoi ta ndihmonte në katekizmin e fëmijëve. Rossi, megjithatë, vdiq para kohe më 5 Nëntor 1856 dhe për disa muaj Oratorio nuk kishte një prift që të merrte përgjegjësinë për të. E mori përsipër avokati Gaetano Bellingeri, "një laik që kishte zemrën e një apostulli", gjithashtu bashkëmoshatar me Murialdon dhe shoku i tij në kursin e filozofisë (Shkollë e mesme).

Oratorio hapej të dielave dhe u ofronte fëmijëve të periferive jugore të Torinos mundësinë për të marrë pjesë në meshë, për t’u rrëfyer, për të luajtur, për të marrë mësim fetar që nuk i gjenin dot në famullitë e tyre, shpesh të largëta, dhe jo vetëm gjeografikisht, interesave dhe problemeve të tyre.

Që në kohët më të hershme, turmat ishin vërtet të mëdha: 450-500 fëmijë thonë burimet, dhe është e vështirë të besohet, duke pasur parasysh varfërinë e objekteve.

Murialdo hyri në Oratorio si drejtor të dielën më 26 Korrik 1857. Në Kreshmët Oratorio hapte dyert çdo ditë dhe jo vetëm të dielave.

Për shumë nga ata fëmijë, të cilët nuk frekuentonin shkollat ​​e pakta komunale ekzistuese, u hap një Shkollë fillore, e cila mblodhi nga 70 deri në 90 fëmijë, varësisht nga periudha e vitit.

Murialdo dhe laikët e Konferencave të Shën Vinçencos mbulonin shpenzimet për punët ndertimi, për mirëvajtjen e Shkollës, për rrogat e mësuësve, për çmimet e fëmijëve, shumë të të cilëve ishin ndihmuar financiarisht me ndonjë mbeshtetje familjeve të tyre, sipas stilit e Konferencës Shën Vinçenco.

Pastaj nga Valdocco çdo të diel vinin klerikët salezianë, të cilët u vunë në varësi të Murialdos

për katekizëm dhe lojëra.

Për Murialdon periudha e bukur dhe intensive e Shën Luigit përfundoi në Shtator 1865 kur ai u nis për të kaluar një vit studimi në seminarin parisjen të Shën Sulpicit, duke e pasuruar kështu bagazhin apostolik, para angazhimeve të ardhshme në favor të të rinjve.

• Strada Sant’Anna, 79 – Torino

Mbishkrimi “Vila Murialdo”  shfaqej në shtyllat e portës në kohën kur ajo u përkiste pasardhësve të familjes Murialdo, pra deri në vitin 2000. Më parë quhej “Il Rubino”, nga emri i pronarëve të lashtë. Ajo u ble nga Franchino Murialdo, babai i Leonardos, në 1824. Përfshinte një tokë mjaft të madhe me një shtëpi civile dhe fshatarake, vresht, fushë, lëndinë, kopsht dhe pyll.

Me vdekjen e Franchino Murialdos, vila u trashëgua nga dy djemtë, Ernesto dhe Leonardo, të cilët së bashku me nënën e tyre, derisa jetoi, dhe motrat e tyre, kaluan atje pushimet verore ose periudhat e rikuperimit gjatë ndonjë sëmundjeje.

Kullëza e ngritur në anën veriore daton në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Fasada (ana lindore) është zbukuruar me friza të stilit liberty që janë pas kohës së Shën Leonardos. Në katin e dytë, dritarja e dytë nga e majta është ajo e dhomës së Shenjtit.

Në katin e parë kishte dhomën e ngrënies, me një  bilardo të bukur të, kuzhinën, një dhomë tjetër me piano (klavicembal) dhe kapelën në të cilën Murialdo kremtonte meshën.

Vila ishte destinacioni i shëtitjeve të ndryshme për djemtë e Oratorios Shën Luigi, të Shën Martinos dhe të Kolegjit Zejtarë të Vegjël. Ndonjëherë Dom Bosco i çonte atje edhe të rinjtë e tij.

Një takim fiks në vilë, për Murialdon, ishte ai i mbrëmjes së festës së Të gjithë Shenjtërve, me gjithë familjen e tij, për recitimin e rruzares në shpërblim të të vdekurve të vet: ishte një zakon të cilit ai përpiqej t'i qëndronte besnik, për aq kohë sa ia lejoi shëndeti, pra gati deri në fund të jetës.

Mirëpritja në vilë duhej të ishte e zgjedhur dhe e përzemërt, nëse Murialdo e merrte si shenjë për të folur me Jozefinët e tij për dashurinë dhe shpirtin familjarë. Ai donte që në bashkësinë të krijohej një atmosferë gëzimi dhe mikpritjeje festive, që të gjendej aty jo një pjatë më shumë në tavolinë, por, siç thoshin, mbi të gjitha një pjatë çerheje të mirë: “Te vila, me mamin nuk kishim dreka të mëdha, por gjenim gjithmonë një pjatë çerheje të mirë”.

• Via Verdi, 8 – Torino

Pallati i Universitetit, i porositur nga Vittorio Amedeo II, u përurua në 1720. Fasada kryesore, me tulla, është ajo në Rruga Verdi, nga Filippo Juvarra. Oborri me portik dhe lozha janë shumë skenografike.

Murialdo filloi periudhën e tij pesëvjeçare teologjike universitare në vjeshtën e vitit 1845. Lëndët e vitit të parë ishin: Institucionet teologjike (Teologjia themelore), Institucionet biblike (Hyrje në Shkrimin e Shenjtë), Teologjia morale, Teologjia Skolastike-Dogmatike, Shkrimi i Shenjtë. Më pas u aktivizuan mësime të veçanta morale, të quajtura "konferenca morale". Lëndët e tjera, megjithëse të rëndësishme, nuk studioheshin në atë kohë (Historia e Kishës, Patrologjia, Teologjia Baritore, Liturgjia). Kjo e fundit ishte e zëvendësuar vetëm pjesërisht nga takimet e së Enjtes në të cilat studentët duhej të merrnin pjesë në të ashtuquajturën "Shkolla e ceremonive", të cilën Leonardo e ndoqi në Shën Maria di Piazza.

Pikërisht në atë vit 1845-46 filloi të zhdukej metoda tradicionale e mësimdhënies nëpërmjet diktimit nga profesorët, duke u zëvendësuar gradualisht nga përdorimi i traktateve të shtypura, autorë të të cilave ishin vetë mësuesit. Këtë e kërkonte një dispozitë e Magjistratit të Reformës, ekuivalenti i ministrit aktual të Arsimit.

Edhe këtu, si në kursin e filozofisë, funksionoi sistemi i "përsëritësve". Gjatë shkollës nxënësit mbanin shënime dhe më pas, gjatë "përsëritjes", përsëritësi i pyeste nxënësit për mësimin e një dite më parë dhe më pas përmbledhte dhe rishpjegonte mësimin e fundit, duke u dhenë dëtyrë që të studionin përmendsh.

Në fund të vitit të pestë, më 8 Maj 1850, Murialdo u diplomua në teologji. Diploma nuk konsistonte në mbrojtjen e një teze të shkruar më parë, por në një provim të mirëfilltë në pjesë të ndryshme të të gjithë kurrikulës teologjike. Në provimin e Murialdos mori pjesë edhe ministri i Arsimit, i cili në atë kohë ishte Cristoforo Mameli. Kjo ishte një shenjë dallimi, e rezervuar për dy studentët më të mirë të çdo fakulteti.

Që në atë moment ai ishte “teolog”: ai titull e dallonte nga ata që mbaronin studimet pa grada akademike dhe quhej thjesht “dom”.

• Piazza Santa Giulia, 4-8 – Torino

 

Ndodhej pranë Kishës Shën Giulia. Ndërtesa e shenjtë u ndërtua në stilin neo-gotik midis viteve 1863 dhe 1866 me kontributin vendimtar financiar të markezes Giulia di Barolo. Projekti ishte nga Inxh. Giovan Battista Ferrante, bashkëpunëtor i Murialdos në Oratorio Shën Martino dhe mësues vizatimi në Kolegjin Zejtarë të Vegjël.

Shtëpia familje zinte godinën në të djathtë të kishës (për ata që shikojnë fasadën), më saktësisht shtëpinë me numrat 4, 6, 8 të Sheshit Shën Giulia, në cep me Rrugë Balbo, në të cilën kishte edhe disa hyrje. Pavarësisht transformimeve të rëndësishme që pësoi më vonë, për t'u përdorur për shtëpi dhe zyra private, ndërtesa e Shtëpisë familje ruan ende gjurmën e dhënë nga personi që e kishte projektuar dhe ndërtuar, inxh. Carlo Peretti, nipi i Murialdos.

Ideja e një shtëpie familje për punëtorët e rinj i erdhi Murialdos gjatë udhëtimeve të tij të shpeshta në Francë. Ai mendoi ta sillte këtë institucion edhe në Itali, ku ende nuk kishte asnjë shembull.

Me ndihmën financiare të nipit të tij Carlo Peretti, Murialdo mori me qira një ndërtesë pranë Kishës Shën Gjulia dhe hapi Shtëpinë familje në 1878. Në vitet në vijim ndërtesa u ble dhe u zgjerua gradualisht.

Shtëpia familje ishte projektuar kryesisht për të rinjtë që kishin përfunduar formimin e tyre profesional në Kolegjin Zejtarë të Vegjël. Tashmë ata ishin rritur dhe kishin filluar të punonin, por nuk kishin familje dhe për këtë arsye hasnin vështirësi serioze për ushqim dhe strehim. Megjithatë, Shtëpia familje ishte e hapur edhe për punëtorë të tjerë të rinj që vinin në Torino në kërkim të punësimit.

Përveç kësaj, Shtëpia familje, një pension i vërtetë për punëtorët e rinj, përmbënte plotësimin dhe kurorëzimin e të gjithë organizatës mbështetëse me në krye Kolegjin Zejtarë të Vegjël. Vetëm një vit pas hapjes, të ftuarit ishin tashmë njëzet dhe shpejt u rritën në pesëdhjetë. Shtëpia familje u ofronte ushqim, akomodim në dhoma teke dhe mundësi për zbavitje në kohën e lirë; ajo u siguronte larjen e rrobave, hekurosjen dhe qepjen.

Kostoja e pensionit, në vitin 1886, ishte 36 lira në muaj. Në atë kohë rroga mujore e një punëtori të ri ishte rreth 55-65 lira. Pasi të paguhej pensioni dhe të ishin bërë disa blerje për veshje, çdo mysafir i ri në Shtëpinë  familje mund të linte mënjanë një kursim të vogël për të ardhmen e tij. Ishte një mënyrë për t'i nxitur të rinjtë drejt një jete të pavarur dhe njëkohësisht për të vazhduar të qendrohej pranë tyre, edhe nga pikëpamja formuese dhe fetare, në vitet e para të vështira të hyrjes në botën e punës.

Në vitin 1881 Shtëpia familje u hap edhe për studentët, për të njëjtat arsye sociale, formuese dhe fetare. Por vdekja e papritur (më 23 Dhjetor 1883) e “financierit” (Carlo Peretti, i cili ishte vetëm 38 vjeç) e zhyti Murialdon në një situatë shumë të rëndë ekonomike, e cila i shtoi borxhet tashmë të rënda të Kolegjit Zejtarë të Vegjël.

Vështirësitë financiare e bënë të trazuar jetën e Shtëpisë familje: ajo për studentët qe në faza të ndryshme mbyllur, rihapur, e shkrirë me atë të punëtorëve.

Disa projekte nuk u mund të realizoheshin (ai i një fjetorjeje, p.sh.), por Vepra mbijetoi ende, për disa dekada, deri në vitin 1924.

• Cimitero Generale Torino

Varrezat e Përgjithshme të Torinos u ndërtuan midis 1828 dhe 1829 në tokë të dhuruar nga markezja Giulia di Barolo, ndërsa financimi erdhi nga bashkëshorti i saj markezi Tankredi Falletti di Barolo, i cili ishte kryebashkiak i Torinos dhe i cili kontribuoi me një shumë prej 300,000 lireta, (komuna kishte financuar me 10.000). Zgjerimet e mëvonshme u bënë në 1841, 1866, 1883 dhe padyshim edhe më vonë.

Pas funeralit të mbajtur në kishën e Shën Barbarës (më 1 Prill 1900), trupi i Murialdos u varros në varrin e familjes te Varrezave të Përgjithshme të Torinos.

Këtu filloi të ishte një destinacion për vizitat nga bashkëvëllezërit dhe të njerëzve të tjerë që kishin njohur shenjtërinë e Murialdos, siç kujton Dom Reffo: "[...] Është ngritur një monument modest dhe i hirshëm me një epigraf që përkujton themelimin e Shoqërisë së Devotshme [e Shën Jozefit]. Shumë nga bashkëvëllezërit tanë ndonjëherë e vizitojnë atë dhe shkojnë në ata plisa kaq të dashur për ne për t'i lutur atij për nevojat më urgjente të Kongregatës, dhe guxoj të them kurrë pa fryt.

Aty shkuan një herë edhe Misionarët e Konsolatës, dhe me krenari birnore kujtoj se ai njeri i nderuar që është Kanoniku Giuseppe Allamano i tha atij grupi trim apostujsh: ‘Një ditë ky trup do të dalë nga ky varr për t'u nderuar!’. Hyji e bëftë fjalën e tij jo një nijet të thjeshtë, por një profeci të vërtetë!".

"Monumenti modest dhe i këndshëm" i përmendur nga Dom Reffo ishte kamareja e mbështetur nga kolonat dhe raftet me bustin mermeri të Murialdos: monumenti në tërësi u projektua nga bashkëvëllai Giovanni Massoglia, ndërsa busti u skalit nga skulptori Giuseppe Cerini. Ai monument dhe guri i varrit të tij pasuan më pas trupin e Shën Leonardos kur u transferua në Shën Barbara në 1917.

Gjithashtu brenda “zgjerimit të parë” gjenden edhe varre të tjera të të afërmëve të Murialdos. Këtu, sidoqoftë, kufizohemi në tregimin e pllakës që përkujton nënën e Shën Leonardos, Teresa Rho (1794-1849). Teksti u kompozua nga vetë Leonardo. Varri ndodhet në bodrum, në përputhje me pllakën.

Duke u kthyer në "varrezat primitive” (ajo tetëkëndore), në pjesën jugore, fushën C , mund të vizitohet varri i Kongregatës së Shën Jozefit: një kapelë e përmortshme që imiton disi stilin gotik, me një portal mermeri dhe muret rrethuese në tulla “a vista”.

• Via Vibò, 24 – Torino

Borgo Vittoria, ku ndodhet Shenjtërorja, e ka marrë emrin nga fitorja e armëve piemonteze dhe austriake kundër francezëve gjatë rrethimit të Torinos në 1706. Rrethimi e kishte kërcënuar seriozisht qytetin aq sa të detyronte Dukën Vittorio Amedeo II t'i premtonte Zojës ndërtimin e një kishe në kodrën Superga në rast çlirimi (Bazilika e Supergës është pikërisht përmbushja e atij zotimi).

Fusha e betejës kishte qenë mbi të gjitha zona e Luçentos dhe Borgo Vittoria aktuale. Zgjerimi i qytetit në këtë drejtim u bë i fuqishëm në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë. Kur erdhi puna për ndërtimin e një kishe, u vendos që të emërohej me emrin e Marisë, "Shëndet", domethënë shpëtim i atdheut. Por ata donin ta kujtonin edhe si "shëndeti i të sëmurëve", një titull me të cilin thirrej gjatë kolerës "aziatike" që goditi Torinon në 1835 dhe në veçanti fshatin aty pranë Bordo del Balon (Porta Palazzo). Një valë e re epidemie ishte përhapur në Itali në 1884, duke shpëtuar megjithatë Torinon dhe Borgon e sapolindur që do të kishte dashur të priste kishën e re.

Kongregata e Jozefinëve ishte e përfaqësuar mirë në komitetin që promovues të ndërtimit. Në fakt, merrnin pjesë  bashkëvëllai Giovanni Massoglia, piktor, skulptor dhe arkitekt dhe Dom Reffo me piktorin Enrico, vëlla të tij.

Ndërtimi i Shenjtërores vazhdoi me mund, mes vështirësive teknike dhe ndalesave të shkaktuara nga mungesa e fondeve. Më 15 Qershor 1890, u hap një kishëz e parë e përkohshme dhe pesë vjet më vonë, më 21 Maj 1895, u hodh gurthemeli i ndërtesës imponuese (projekti ishte nga inxhinieri Angelo Reycend). Në 1903 ndërtesa e re mund të hapej pjesërisht për kultin, por rektori i kishës, imzot Karlo Giaume vdiq në vitin 1929 pa e parë Shenjtëroren "e tij" të përfunduar. Megjithatë, ai kishte pasur kohë t'ua leshojë të gjithë kompleksin, përfshirë borxhet, Jozefinëve të cilët u bënë pronarë në 1927.

Me ardhjen e Jozefinëve, Oratorio, tashmë i hapur nga Giaume, u ringjall gjithashtu. U quhajt "Oratorio Shën Martino" në vazhdimësi ideale me atë që varej nga Kolegji Zejtarë të Vegjël dhe që nga Borgo Dora kishte përfunduar te Rruga Aosta n. 4 dhe në fund u shit për të shlyer borxhet e lëna nga imzot Giaume.

Rifilluan edhe punimet për përfundimin e Shenjtërores. Në vitin 1934 kupola përfundoi. Në vitin 1937 u përurua altari i Zojës. Altari i ri qendror dhe rregullimi i Kriptës së të Rënëve datojnë në vitin 1959.

Një oborr katërkëndor, i rrethuar me portikë, krijon shkëputjen e duhur midis jetës së gjallë të lagjes dhe tempullit Marian. Duke hyrë në kuadratin, gjendesh përballë fasadës së Shenjtërores. Një hark i madh sundon pronaos-in që mbështetet në dy kolona dhe pothuajse "i ruajtur" nga dy statujat me kalë që përfaqësojnë Dukën e Savojës Vittorio Amedeo II dhe Princin Eugenio të Savojës, kushëririn e tij, komandant i trupave perandorake që ndihmuan dukën të çlironte Torinon nga rrethimi i vitit 1706.

Brendësia e gjerë është sunduar nga një kupolë e gjerë dhe e lartë. Menjëherë në të majtë, ambjenti i parë ruan një riprodhim fotografik në madhësi reale të Qefinit.

Në vijim, hasim në Triptikun e Zemrës së Krishtit, vepër e piktorit Enrico Reffo (1889): në qendër Zemra e Shenjtë e Jezusit, në të majtë Shën Jozefi, në të djathtë Engjëlli Rojtar.

Ndërsa hyhet në transeptin e majtë, vihet re, në të djathtë, një pikturë e Shën Martinos, ipeshkëv të të Toursit. Kjo pikturë (Reffo, 1868) ishte mbi altarin e kishës së parë të Oratorios shën Martino.

Një statujë e vogël e Zojës është vendosur në një kamare në transeptin e majtë. Ajo daton në kohën kur kisha ende nuk ishte ndërtuar. Ajo u vendos mbi një bazament të vogël, brenda terrenit që duhej të strehonte objektin e ardhshëm të shenjtë dhe u bekua më 31 Korrik 1887. Që atëherë, besimtarët filluan ta nderonin me titullin Zoja e Shëndetit.

Në fund të transeptit të majtë, një hark i madh (duken, lart, dy engjëjt e Reffos) të çon në shkallët që çojnë në altarin e Zojës së Shëndetit. Altari është vepër e arkitektit Chioccarello, e shkollës Reffo (1937). Piktura e Zojës së Shëndetit (1890) është nga Enrico Reffo.

Kamarja poshtë altarit të Zojës strehon eshtrat i të rënëve në betejën e vitit 1706. Ka edhe varri i imz. Giaumes, themelues të shenjtërores.

Muri tjetër i transeptit strehon një nga shtyllat të vogla mbështetëse, që mban imazhin e Konsolatës, të cilën Duka Vittorio Amedeo II e kishte vendosur përgjatë vijave franceze dy vjet pas fitores.

Piktura nga Federiko Siffredi, që përfaqëson Zojën, Causa nostrae laetitiae, dmth Shkak i gëzimit tonë, me Shën Filippo Neri dhe Shën Martino, stoliste altarin e kishës së re të Oratorios shën Martino, e ndërtuar midis 1893 dhe 1894.

Altari kryesor (1959) është gjithashtu nga arkitekti Chioccarello.

Në transeptin e djathtë një pllakë na kujton se Shën Leonardo Murialdo është gjithashtu i lidhur me fillimet e hershme të kësaj kishe. Më 2 Mars 1889, ai kremtoi një meshë në altarin e Konsolata-s për të "kërkuar ndihmën amënore të Virgjëreshës për ndërmarrjen e re" të ndërtimit të Shenjtërores, shumë  të kërkuar nga disa prej bijve të tij shpirtërorë. Në murin përballë, një pllakë tjetër ruan kujtimin e themeluesit të Shenjtërores, imz. Carlo Giaume (1843-1929).

Në fund të transeptit arrijmë te varri i Shën Leonardo Murialdos. Eshtrat e Murialdos u transferuan në këtë kishë më 6 Qershor 1971, pasi kishin qëndruar për shumë vite në atë të Shën Barbarës.

Rregullimi aktual i urnës u përurua më 24 Tetor 1992. Projekti i takon arkitektit torinez Giuseppe Giordanino. Dritarja prej xhami polikromi që formon sfondin e urnës është e piktorit markigjan Oscar Piattella dhe është krijuar nga qelqurinat GIBO në Verona. E kuqja, poshtë, mirëpret eshtrat e Shën Leonardos dhe më pas ngjitet lart në fragmente të vogla, si një zgjerim i dashurisë së tij dhe i përgjigjes së tij ndaj dashurisë së pafund dhe të mëshirshme të Hyjit. Përmes një serie blush më shumë a më pak të thellë ngjitet deri te qemeri gjysmësferik i pasur me ngjyra të pafundme, nga jeshilja e ndezur deri te shkëlqimi i të verdhës, pothuajse një simbol i hyjnores që tërheq dashurinë njerëzore (lëvizja përpjetë e "flakëve" të kuqe) dhe në të njëjtën kohë zbret drejt njeriut (“Fragmentet” jeshile dhe të verdha që “bien” poshtë) për ta mbushur me hirin e tij. Në të dy anët e xhamtinës, disa panele të piktorit torinez Luigi Togliatto Amateis ilustrojnë jetën dhe aktivitetet edukative dhe shoqërore të Shën Leonard Murialdos.

Baza e urnës është projektuar në rrathë koncentrikë në mermer të bardhë pak me hije dhe përcjell një ndjenjë thjeshtësie dhe aksesueshmërie të madhe. Sipërfaqja mbështetëse që pothuajse vazhdon dyshemenë, sedilja përreth ... gjithçka na çon në afrim. Pranë shën Leonardo Murialdos mund të ndaleni me kënaqësi dhe familjaritet. Këtu mund të shijoni vërtet fjalët e bukura që Pali VI shqiptoi për Murialdon: «Ai nuk është një njeri i largët dhe i vështirë, ai nuk është një shenjtë i rrëmbyer nga bashkëbisedimi ynë; ai është vëllai ynë, ai është prifti ynë, ai është shok ynë udhëtimi. Megjithatë, nëse vërtet i afrohemi atij, ai nuk do të mungojë të na provokojë atë ndjenjë admirimi që u duhet shpirtrave të mëdhenj” (më 3 Nëntor 1963).

Fytyra dhe duart e Murialdo janë vepër e Giovanni Gianeses dhe Romolo Felicit, të dy romakë. Ata u frymëzuan nga fotografitë e bëra Shën Leonardo Murialdos në shtratin që priti trupin e tij, disa orë pas vdekjes së tij. Fytyra hapet në një buzëqeshje të ëmbël që lëshon paqe dhe qetësi. Njëra dorë mban kryqin, tjetra lë të kuptohet për një bekim të lehtë, një shenjë përshëndetjeje për bijtë e vet, për fëmijët e varfër dhe të braktisur, për ata që ndalojnë këtu në lutje.

Piktura që stolis murin e majtë të transeptit është nga Pietro Favaro (Shkolla Reffo, 1963) dhe përfaqëson Murialdon dhe apostullimin e tij mes të rinjve.

Në të njëjtën anë, një grup skulpturor i bardhë i Shën Giuseppe Benedetto Cottolengo është nga Anacleto Barbieri (Shkolla Reffo).

Një tjetër pikturë, në të djathtë, gjithashtu nga Favaro (1968) paraqet Murialdon në lavdi.

I mbështetur në shtyllën e transeptit të djathtë është varri i Dom Eugenio Reffos (1843-1925), prift jozefin, bashkëpunëtori i parë i Murialdos në themelin e Kongregatës, gazetar, shkrimtar, edukator dhe të të cilit është duke u vazhduar çeshtja e lumturimit.

Më tej, në të majtë, piktura e Shën Jozefit me Jezusin adoleshent dhe, në sfond, Shenjtërorja e Zojës së Shëndetit, është gjithashtu nga peneli i Favaros.

Duke lëvizur drejt daljes, mund të vëzhgoni fasadën e brendshme të kishës, të zbukuruar me Triptikun e Kryeengjëjve, nga Enrico Reffo (1914). Në qendër është paraqitur kryeengjëlli Mikael me një shpatë flakëruese dhe mbishkrimin "Quis ut Deus?" (Kush si Hyji?), një fjali latine që kujton kuptimin e emrit të tij në gjuhën hebraike. Në të djathtë (për shikuesin), është Kryeengjëlli Rafael në aktin e drejtimit të Tobias të ri. Në të majtë Gabrieli, Kryeengjëlli i Lajmërimit.